Kalça Avasküler Nekrozu Nedir?
Avasküler nekroz erişkin hastalarda kalça kemiğine giden damarlarda mikroskobik düzeyde olan tıkanmalara bağlı kemiğin beslenmesinin bozulması ve buna bağlı olan yetmezlik çökme kırıkları oluşan bir hastalıktır. Bu çökme kırıklarına bağlı kalça ekleminin şekli bozulur ve eklemde hareket kaybı olur. Erişkin dönem total kalça protezi olan hastaların %10 nu kadarı avasküler nekroz zeminde total kalça protezi olan hastalardır.
Avasküler nekroz için risk faktörleri nelerdir?
Bu hastalık asıl olarak kemikte deformasyona neden olsa da asıl hastalık damarlardadır. Damar tıkanmasına neden olabilecek her durum kalça avasküler nekrozu için risk faktörüdür. Bunlar arasında aşırı yağlı beslenme, sigara kullanma, kanama-pıhtılaşma bozuklukları, orak hicreli anemi gibi hastalıklar sayılabilir. Bazı hastalar ise başka nedenlere bağlı alınan tedaviler sonucu da gerçekleşebilir. Bunlardan en sık görüleni romatizmal hastalıklar, lösemi veya COVID-19 nedeniyle steroid (kortizon) tedavisi alan hastalardır. Kortizon pıhtılaşmaya neden olarak kalçaya giden damarların tıkanmasında önemli rol oynar.
Kalça avasküler nekrozu belirtileri nelerdir?
Kalça avasküler nekrozlu hastaları genellikle yavaş yavaş artan kalça ve kasık ağrısı şikayetleri ile polikliniğe başvururlar. Günler geçtikçe kalçadaki ağrı giderek artar ve yürümekte zorlanama ve topallama şikayetleri ortaya çıkar. Hastalığın evresi ilerledikçe şikayetler artar ve kalçanın haraketleri azalır. Bir çok hastada ilk başlangıç bazen tek taraflı gibi görülse de hastalık %90’ın üzerinde her iki kalçayı da etkiler.
Tanısı nasıl konulur?
Kalça avasküler nekroz tanısı, poliklinikte bu hastalık açısından şüphelenilen hastalarda ilk olarak bir kalça röntgeni çekilerek değerlendirilir. Burada dikkatli incelemelerde bile çok erken evre hastalıkları yakalamak oldukça zor olduğundan hastalıktan şüpheleniliyorsa kalça MR görüntülemesi tanı konulması için gereklidir. Bazı vakalarda tomografi ve sintigrafi gibi ek tetkikler gerekebilir. Risk faktörlerini değerlendirmek için bazı kan testleriniz istenebilir.
MR’ın tanı koymadaki kesinliği çok yüksektir ve MR sonrası hastaların tedavisine hastalığın evresine göre başlanır.
Tedavisi nedir?
Hastalığın tedavisi hastalığın evresine göre değişir. Genel olarak hastalık 4 evreye ayrılır. Bunlardan önemli olanlar evre 1 ve evre2a denilen ve kalçada çökme kırıkları oluşmadan önceki dönemdir. Bu dönemde yakalanan hastalara öncelikle çok hızlı olarak yükten kurtarmak gerekmektedir. Yani hızlıca hastanın bir çift koltuk değneği edinerek kalça kemiklerine binen yükü azaltarak çökme kırığını önlemek olmalıdır.
Bu evrelerdeki hastalara çökme kırıklarını engellemek ve kemiğin damarlanmasını yeniden sağlamak amaçlı girişimler yapılabilir. Bunlardan en temeli kalça kore de kompresyon denilen ve kemiğin içine özel aletler yardımıyla kanallar açılması işlemidir. Bu hem kemik içindeki basıncı azaltarak hem de yeniden damarlanmaya yardımcı olarak çökme olmadan iyileşmeyi sağlayabilir. Bu tedaviye ek olarak kemik iliği veya yağ dokusundan elde edilmiş olan kök hücre uygulamaları bu iyileşmeyi arttırabilir. Hastaların hiperbarik oksijen tedavisi alması da etkinliği kanıtlanmış yöntemlerdendir.
Hastalığın evresi biraz daha ilerleyip çökmeler görülmeye başladığında ise daha büyük girişimler gerekebilir. Ayak bileğinizin dış tarafındaki kemiğin (fibula) damarıyla veya damarsız olarak kalça kemiğinizin içine yerleştirildiği cerrahi yöntemler erken çökme evresindeki hastalara uygulanabilecek tedavi yöntemlerindendir. Çok ileri evre hastalarda, özellikle kalça ekleminde artık deformasyonun netleştiği durumlarda birçok hastaya total kalça protezi uygulanması gerekebilir.
Cerrahi tedavilerin yanı sıra kemik yıkımını engelleyen ilaç tedavileri, vücuttaki yağ profili bozuk hastalarda kolesterol miktarını düşüren ilaçlar verilmesi ve bazı kan sulandırıcı ilaçlar da hem kanlanmanın artmasında hem de çökmenin engellenmesinde destek amaçlı kullanılabilir.
Hastalığın süreci
Hastalık çok erken evrede yakalansa bile tam olarak nasıl seyredeceği çok tahmin edilememektedir. Bunun için MR’daki görüntülerden bir hesaplama yöntemi olsa da bazı hastalar tedavilere iyi yanıt verirken bazı hastaların tedavilere yanıtı aynı düzeyde değildir. Özellikle steroid (kortizon) kullanımına bağlı gelişen avasküler nekrozların tedaviye olan cevabı çok daha azdır.
Hastalığın doğal sürecinde kalça ekleminin bozulmadan korunması önemlidir. İlk çekilen MR görüntüleri sonrası tedavi başlanıp aylık röntgen ve gerektiği durumlarda MR ile kontrol ederek erken kemik ödeminin geçmesi ve tekrar kanlanma görülmesi 3-6 ay kadar sürebilmektedir. Hastalığın evresi ilerlediği durumlarda hastalığın kendini sınırlaması ortalama 1 yılı geçebilir.
Sonuçlar
Erken dönemde tanı alınan kalça avasküler nekroz hastaları uygun tedavi yöntemler ile kalça ekleminde çökme kırıkları olmadan tedavi edildikleri takdirde uzun dönmede hiç sekel kalmadan iyileşebilmektedir. Kalçada çökme kırığı saptanan hastalarda ise süreç hastalığın kendisini sınırladığında kalçada oluşmuş olan deformite ile ilişkilidir. Eğer deformite kalçanın hareketini kıstlayacak ve yürürken topallamaya neden olamayacak şekilde sınırlı kalırsa hastalar uzun süre kontrol altında takip edilir. Eğer deformasyon çok ilerler ve kalça ekleminde hareket kısıtlığına neden oluyorsa hastaların total kalça protezi ameliyatı olması gerekebilir.
Soru Cevap
Romatizmal hastalığıma yönelik kortizon tedavisi aldım. Kalça avasküler nekrozu olmamak için neler yapmalıyım?
Gerçek anlamda koruyucu bir tedavi varlığından bahsetmek doğru değildir. Ancak bu hastaların yakın takipte olmaları ve kemik yapımını destekleyici kalsiyum ve d vitamini takviyeli almaları önerilir.
Her iki kalçamda da avasküler nekroz saptandı. Nasıl mobilize olmalıyım?
Bu durum kalça avasküler nekrozların yaklaşık %90’ında görülmektedir. Hastaların çift koltuk değneği kullanarak kalçaya binen yükü mümkün olduğunca azaltmaları ve günlük aktivitelerini minimuma indirmeleri istenir.
Kalça avasküler nekrozu tanısı aldım. İyileşmeyi arttırmak için alabileceğim besin takviyeleri var mı?
Bu konu çok tartışmalı bir konudur. Kalsiyum ve C,D vitaminleri kemik yapım yıkımında direk rol aldıkları için takviyeleri genellikle önerilmektedir. Ancak gıda takviyesi olarak bilimsel verileri bulunan etken maddelerden biri kırmızı üzüm çekirdeğinde bulunan Resveratrol adı verilen bir maddedir. Tam olarak dozlanması bilinmese de günde 1 çay kaşığı kadar kırmızı üzüm çekirdeği yenilmesi tavsiye edilebilir.
Detaylı Bilgi İçin Youtube Kanalımı Ziyaret Edebilirsiniz: @profdrhalukcabuk
